|
REFLEKSJE O HISTORII GOLENIOWA DO 1945 ROKU
Goleniów należy do tych nielicznych miast pomorskich, które doczekały się opracowania zarysu własnej historii. Ukazanie się w 1990 r. książki o historii Goleniowa było zasługą przede wszystkim miejscowych władz, ale nie bez znaczenia stało się też zaangażowanie szczecińskiego środowiska historycznego, dla którego miasto stanowiło ciekawy obiekt badań Fakt wydania monografii Goleniowa zwalnia mnie od żmudnego ustalania faktów historycznych i jednocześnie pozwala, aby na ich bazie pokusić się o pewną
ogólną refleksję historyczną. Możemy więc potwierdzić, że Goleniów należy do tej dość licznej grupy miast pomorskich, których przeszłość odzwierciedla cały skomplikowany przebieg dziejów Pomorza. Mamy zatem w historii Goleniowa wątki zarówno jego słowiańskich korzeni i pomorskiej samodzielności państwowej, jak i zależności i podległości szwedzkiej, brandenburskiej i pruskiej. Widoczny jest też polski wkład w rozwój miasta po 1945 r. Celem tej refleksji nie jest na pewno przeprowadzenie swoistego wywodu dającego odpowiedź na pytanie o najważniejszy wkład któregoś z wymienionych wątków, ale raczej wskazanie pewnych cech na trwale wniesionych do historii miasta nad Iną.
Słowiańską genezę miasta potwierdza przede wszystkim jego nazwa. Nie wnikając w szczegółową dyskusję, która z pierwszych udokumentowanych wzmianek o Goleniowie jest prawdziwa, czy z 1220 r.,1226 r., czy 1248 r. musimy zgodzić się ze stwierdzeniem, iż jeszcze przed uzyskaniem od księcia Barnima I miejskiego prawa magdeburskiego w 1268 r. istniała tutaj osada, która w XIII w. mogła rozwinąć się w ośrodek miejski. Słowiański rodowód samej nazwy miasta pozostaje bezdyskusyjny. W niekwestionowanym odnośnie autentyczności dokumencie z 1248r. Barnima I dotyczącym określenia granic posiadłości biskupstwa w Kamieniu czytamy :...ad fluvium Zuchareka vocatam,qui Golenoge a terra dividit Stargardense. Golinoge, Golinog, Golnove to pierwsze, historycznie udokumentowane nazwy Goleniowa. Próby zastąpienia jej po lokacji przez niemieckich przybyszów na Friedensheide zakończyły się jeszcze w XIII wieku niepowodzeniem. W dokumentach zaczęło się pojawiać określenie Golinow, potem zaś Gollnow. Okres lokacji miasta na prawie magdeburskim był ważny jeszcze z dwóch powodów. Akt lokacyjny zadecydował o charakterze gospodarczym miasta. Stawało się ono z jednej strony ważnym ośrodkiem wymiany handlowej z ambicjami pośrednictwa nawet w wymianie morskiej, z drugiej zaś nadanie w tym akcie ziemi, a także przez następne nadania z XIV wieku, przesądziło o trwałym zainteresowaniu samego miasta i mieszczan rolnictwem. Wyjaśnijmy jednak, iż ta ostatnia cecha była powszechna. Wystarczy przypomnieć tutaj sytuację Szczecina, Gdańska, Kołobrzegu i całego szeregu innych miast, nie tylko pomorskich. Rozwój miasta jako ośrodka handlu morskiego znalazł potwierdzenie w uzyskaniu przez Goleniów członkostwa w Hanzie w 1368 r. i istnienie portu w Inoujściu. Zasięg oddziaływania portu nie był jednak wielki i praktycznie limitowały go możliwości żeglugowe na Inie
. Trzeba tutaj także wspomnieć o dobrej współpracy Goleniowa i Stargardu. Jest to tym ważniejsze, gdyż oba miasta były zwalczane przez kupiectwo Szczecina. Drugą ważną cechą stało się wykształcenie samorządu miejskiego. Faktem znamiennym dla Goleniowa była zmiana prawa magdeburskiego na lubeckie w 1318 r. i ewolucyjne przejęcie władzy od ławy miejskiej wójta przez radę miejską, a potem także przez burmistrza o szerokich prerogatywach. Dzieje Goleniowa w Księstwie Pomorskim obejmujące okres do 1653 r. świadczyły o ustabilizowaniu się na wielu płaszczyznach i to w sensie pozytywnym pozycji miasta. Zmienił się charakter gospodarki Goleniowa, gdyż coraz większą rolę w życiu miasta odgrywały rzemiosło i rolnictwo. Spełniał też Goleniów ważną rolę jako pośrednik w lokalnej wymianie handlowej .natomiast ograniczeniu uległy kontakty morskie. Utrzymała się jednak żegluga zalewowa. Umocnił również Goleniów swoją pozycję wśród średnich miast księstwa. Sporządzony bowiem w 1523 r. wykaz miast książęcych, zobowiązanych do wystawienia oddziałów zbrojnych, plasował go na 13 pozycji.
Kres dobrej prospericie gospodarczej i stabilizacji politycznej (mam tu na myśli przynależność państwową tj .pomorską miasta) położyła wojna 30-letnia. Okres od lokacji miasta do połowy XVII wieku możemy uznać za ten etap w jego dziejach, kiedy mieszkańcy Goleniowa, niezależnie od tego jakiego używali języka, identyfikowali się z Księstwem Pomorskim lub Szczecińskim i pomorskiego księcia uznawali za swojego suwerena. Rok 1653, rok podziału na podstawie traktatu westfalskiego kończącego wojnę 30-letnią, oznaczał początek szwedzkiego epizodu w dziejach miasta, przerwanego na okres 141at panowaniem brandenburskim. Pod rządami szwedzkimi leczył Goleniów rany z wojny. Wystarczy w tym miejscu przypomnieć, iż w porównaniu z 1628 r. liczba mieszkańców zmniejszyła się do połowy, i był wstrząsany nowymi walkami, choćby z lat 1674-1679. Niewiele zmieniły tu kilkunastoletnie rządy elektorów brandenburskich, którzy władali miastem z tytułu zastawu. Pewne ożywienie ekonomiczne wniosły dopiero ostatnie lata XVII wieku. Niemniej jednak cały ten okres nie przyniósł Goleniowowi pozytywnych efektów, gdyż przynieść nie mógł. Żadne z tych państw nie mogło stworzyć miastu dogodnych warunków rozwoju. Smutnym akcentem panowania szwedzkiego w Goleniowie stało się spalenie przez wojska rosyjskie w czasie wielkiej wojny północnej w 1713 r. części miasta.
W 1720 r. na mocy postanowień traktatu sztokholmskiego przechodziło miasto pod panowanie pruskie. Rozpoczęła się 225 -letnia przynależność miasta do państwa pruskiego, a potem także Rzeszy Niemieckiej. Ten, tak długi i obfitujący w dosłownym znaczeniu "rewolucyjne" wydarzenia okres odcisnął swoje piętno na obliczu Goleniowa. Dodajmy, Te zarówno w sposób pozytywny, jak i negatywny. Najpierw nastąpił proces integracji ustrojowej miejskiej z państwem pruskim, głównie przez ograniczenie kompetencji i zakresu odrębności władz miejskich, a potem także poprzez kontrolę miejskich finansów przez Kamerę Wojenną. W XVIII wieku widoczne stało się ożywienie życia gospodarczego w mieście. Oprócz rzemiosła coraz większą rolę w życiu mieszczaństwa odgrywało rolnictwo. Dobra ziemskie posiadało miasto i jego mieszkańcy. Warto może ku pokrzepieniu dumy dzisiejszych mieszkańców Goleniowa wymienić posiadłości wiejskie miasta według stanu z 1815 r. Należały więc do niego następujące wsie : Marszewo, Krępsko, Kąty, Żółwia Błoć, Miękowo, Białuń, folwarki miejskie w Czołpinie (nawet 2), na Wiku, Łozienicy. Nadrzeczu (także 2) Ininie, młyny - Jawornik, Chochołki, Białomącze, Ciechno, Żółwia, kilka pojedynczych gospodarstw oraz leśniczówki w Mikorzynie, Skórnicy, Krzewnie i Twarogach. Wsie miejskie utracił Goleniów w wyniku pruskich reform uwłaszczeniowych ciągnących się od 1816 do 1864 r. Dobra ziemskie posiadało też wielu mieszkańców miasta. Wiatach I wojny światowej burmistrz Goleniowa Finke pisał: "Przed 50 laty oprócz rolników miejskich prawie każdy obywatel miasta prowadzący interesy handlowe i każdy rzemieślnik był posiadaczem roli (pola) i hodował przynajmniej 1krowę i l świnię. Wielu z nich posiadało na przedmieściach miasta stodoły".
W ten sposób dotykamy jednej z trzech istotnych cech specyfikacji Goleniowa w okresie pruskim, a mianowicie procesu agraryzacji miasta. W 1867 r. dochód z rolnictwa stanowił 38 % ogólnych wpływów do kasy miejskiej. Goleniów^ pomimo, iż był nadal zaliczany do miast średniej wielkości w prowincji pomorskiej coraz mocniej obsługiwał swoje najbliższe rolnicze zaplecze. Tylko goleniowskie targi zwierzęce obejmowały swoim zasięgiem znacznie większy rynek zarówno w odniesieniu do dostawców, jak i zbytu zakupionych na nim zwierząt. Upadała funkcja miasta jako ośrodka handlowego opartego na transporcie wodnym. Miały ją uratować zupełnie nierealne projekty użeglugowienia całego biegu Iny i połączenia jej kanałem z Drawą. W XVIII i w pierwszej połowie XIX stulecia w spisach miejskich rzemieślników odnotowywano coraz mniejszą liczbę żeglarzy - przewoźników. W latach pięćdziesiątych XIX w. Goleniów po raz ostatni wymieniony został jako siedziba armatora statku handlowego. Nie wzmocniła pozycji Goleniowa budowa linii kolejowej Dąbie - Kołobrzeg. Miasto jakby przeczuwając taką sytuację wykupiło zaledwie 120 z 12 600 akcji tej spółki (tj.0,9%).
Wiek XIX i dwudziestolecie międzywojenne przyniosły jeszcze jedną ważną zmianę w życiu gospodarczym miasta, której skutki są widoczne do dzisiaj. Stał się wówczas Goleniów silnym ośrodkiem przemysłu meblowego. Już w 1920 r. cztery największe zakłady w mieście należały do branży meblarskiej.
Okres wojen napoleońskich i rozpoczynające się w tych latach reformy państwa pruskiego zaowocowały jeszcze jedną trwałą wartością w życiu miasta, a mianowicie powstaniem nowego samorządu miejskiego. Pomimo całej krytyki kierowanej pod adresem pruskich ordynacji miejskich z 1808 r., 1831 r., 1853 r. przyniosły one jednak zaangażowanie się w rozwiązywanie spraw miejskich znacznej części mieszczaństwa, które musiało, jak wymagały tego wspomniane ordynacje, dysponować odpowiednimi dochodami, posiadać dom w mieście i nienagannie prowadzić się. Możemy wprawdzie krytykując zasady funkcjonowania tego samorządu przypominać takie fakty, jak zdefraudowanie w 1814 r. przez burmistrza i skarbnika miejskiego sporej sumy z kasy miejskiej, czy przebieg jednego z posiedzeń Rady Miejskiej w 1926 r. zakończonego wskutek braku argumentów merytorycznych w dyskusji rękoczynami pomiędzy zwaśnionymi stronami, ale jednocześnie musimy pamiętać, że miasto właśnie poprzez samorząd decydowało o swoim rozwoju przestrzennym i rozwoju własnej infrastruktury komunalnej w ramach własnych możliwości finansowych.
Na zakończenie chciałbym nawiązać do popularnego zarysu historii Szczecina, którego jestem współautorem i powtórzyć sens zakończenia z tamtej książki. Otóż, historia Goleniowa w 1945 roku zatoczyła koło. Miasto ze swoją słowiańską genezą, przeszłością słowiańską, i pomorską, jest również dziedzictwem przeszłości szwedzkiej i pruskiej. Właśnie w okresie pruskim nadany został w dużym stopniu jego współczesny kształt. Jego mieszkańcy winni być świadomi faktu, iż dziedziczą dorobek kultury materialnej kilku wieków. Wszyscy mieszkańcy tego miasta, niezależnie od tego jakim językiem mówili w przeszłości, byli tak jak dzisiejsi mieszkańcy, Goleniwianami, w pełnym znaczeniu tego słowa.
Edward Włodarczyk
© 2004 GOLENIÓW.PL Wszelkie prawa zastrzeżone.
Materiały umieszczone za zgodą Burmistrza Gminy i Miasta w Goleniowie
| |
10.0 - 1 vote | |
|
Dorabianie kluczy Goleniów
|
[News] Etyka
